Chuyện "Cái Giọng Saigon"
Sinh
ra và lớn lên ở Sài Gòn, trong đầu lúc nào cũng có một ý định là sẽ
“thở đều” trên mảnh đất ồn ào này, ý định đó chắc sẽ giữ mãi cho đến lúc
một ngày nào đó âm thầm không bứt rứt cắn tay áo mà mỉm cười he he he
XXX xuống dưới ấy…
Gọi
là yêu Sài Gòn thì có phần hơi quá! Không dám gọi thứ tình cảm dành cho
Sài Gòn là tình yêu, nó chưa thể đạt đến mức ấy. Cái tình với Sài Gòn
là cái tình của một thằng ăn ở với Sài Gòn hơn 20 năm, cái tình của một
thằng mà với nó, Sài Gòn còn quá nhiều điều níu kéo, quá nhiều chuyện để
mỗi khi bất chợt nghĩ về Sài Gòn, lại thấy nhơ nhớ, gần gũi...
Hồi còn đi học, vẫn hay chọc mấy đứa bạn bằng 2 câu thơ nhại:
Đèn Sài Gòn ngọn xanh ngọn đỏ
Gái Sài Gòn cái mỏ cong cong
Chuyện
con gái Sài Gòn "mỏ" có cong không thì hổng có biết, chỉ biết con gái
Sài Gòn có cái dẩu môi cong cong dễ làm chết người lắm, nhất là khi cánh
môi be bé ấy cong lên một chữ "hônggg..." khi đứa con trai rủ rê đi
đâu, năn nỉ gì đó. Lúc đó, đem gương hay kiến soi, chắc cái mặt của đứa con trai đó tội lắm.
Mà con gái Sài Gòn có điệu đà, õng ẹo chút thì mới đúng thiệt là con gái Sài Gòn. Ai mà chẳng biết vậy.
Gọi đó là cái duyên ngầm của người con gái đất Gia Định cũng chẳng có
gì sai. Ai hiểu được, người đó sẽ thấy sao mà yêu mà thương đến vậy...
Có dạo đọc trong một bài viết về Sài Gòn – Gia Định của nhà văn Sơn Nam ,
có thấy ông viết giọng Sài Gòn, cũng như văn hóa và con người Sài Gòn
là một sự pha trộn và giao thoa đến hợp nhất của nhiều nơi. Đó là những
người Chăm bản địa, những người khách trú (người Hoa hay chú ba tàu),
những người miền Trung đầu tiên đến đất Gia Định…Từ đó hình thành một
loại ngôn ngữ vừa bản địa, vừa vay mượn của những người đi mở đất…
Giọng
người Sài Gòn được xem là giọng chuẩn của miền Nam, cũng như giọng
người Hà Nội được xem là giọng chuẩn của người miền Bắc. Giọng chuẩn tức
là giọng không pha trộn, không bị cải biến đi qua thời gian. Như nói về
giọng chuẩn của người Hà Nội, người ta nói đến cái giọng ấm nhẹ, khi
trầm khi bổng, khi sắc khi thanh, và chẳng ai phủ nhận người Hà Nội nói
chuyện rất hay và “điêu luyện”. Cái “điêu luyện” ấy như thuộc về bản chất của người Hà Nội mà chỉ người Hà Nội mới có được. Nếu nói là người Việt Nam nói như hát, thì đúng ra chỉ có người Hà Nội là “nói như hát” mà thôi, họa chăng chỉ
còn có giọng tha thiết của người con gái xứ Huế trầm tư mới cùng được ví von như thế…
Người
Sài Gòn thì khác, giọng Sài Gòn cũng khác. Không ngọt ngào …mía lùi như
một số người dân Tây Nam Bộ ven vùng sông nước mênh mang chín rồng phù sa,
không nặng nề cục mịch như người miền Đông Nam Bộ nóng cháy da thịt.
Giọng người Sài Gòn cũng ngọt, nhưng là cái ngọt thanh hơn, nhẹ hơn. Đó
là chất giọng “thành thị” đầy kiêu hãnh của người Sài Gòn, thứ giọng
chẳng lẫn vào đâu được mà dù người khác có bắt chước cũng khó lòng.
Dường như qua nhiều năm cùng với đất Gia Định – Sài Gòn phù hoa trong
nhịp sống, trong đổi mới và phát triển, thì giọng nói của người Sài Gòn
cũng trở
nên “cao sang” hơn. Dù vậy, nó chính là cái “thanh” của một vùng đất
một thời là thủ phủ Nam Bộ, nhưng cũng chẳng mất đi đâu cái mộc mạc
không bỏ được của cái gốc chung Nam Bộ.
Giọng người Sài Gòn nói lên nghe là biết liền.
Ngồi nghe hai người Sài Gòn nói chuyện cùng nhau ở một quán nước, bên
đường hay qua điện thoại, dễ dàng nhận ra họ. Cái giọng không cao như
người Hà Nội, không nặng như người Trung, mà cứ ngang ngang, sang sảng
riêng…Mà điều đặc biệt trong cách người Sài Gòn nói chuyện cùng nhau là
mấy từ “nghen, hen, hén” ở cuối câu... Người miền khác có thích hay khoái, có yêu người Sài Gòn thì cũng vì cách dùng từ “nghen, hen” này.
Khách
đến nhà chơi, chủ nhà tiếp. Khách về, cười rồi buông một câu “Thôi, tôi
dìa nghen!” - Chủ nhà cũng cười “Ừ, dzậy anh dìa hen!”.
Nói chuyện điện thoại đã đời, để kết câu chuyện và cúp máy, một người nói “Hổng còn gì nữa, dzậy thôi hen!”. “Thôi” ở đây nghĩa là dừng lại, kết thúc, chấm dứt gì đó.
Hai đứa bạn nói chuyện cùng nhau, bắt gặp cái gì vui, quay đầu sang đứa
kế bên lên tiếng “Hay hén mậy?” bằng giọng điệu thoải mái…
Giọng người Sài Gòn đôi khi diễn đạt cùng một câu nói, nhưng lại bằng nhiều cung bậc giọng điệu khác nhau, lại
mang ý nghĩa khác nhau. Đám nhỏ quậy, nghịch phá, người chị mắng, giọng
hơi gằn lại và từng tiếng một, có chút hóm hỉnh trong đó “Dzui dzữ hen!”.
Đám bạn cùng tuổi, ngồi chơi chung,
cười đùa, một người nói giọng cao cao vui vẻ “Dzui dzữ hen!”… Người Sài
Gòn có thói quen hay “đãi” giọng ở chữ cuối làm câu nói mang một sắc
thái khác khi hờn giận, khi đùa vui như “Hay dzữuuu”, “Giỏi dzữưưu…!”
Nghe
người Sài Gòn nói chuyện, trong cách nói, bắt gặp “Thôi à nghen” “Thôi
à!” khá nhiều, như một thói quen, như cái “duyên” trong giọng Sài Gòn.
Người Sài Gòn nói chuyện, không phát âm được một số chữ, và hay làm
người nghe lẫn lộn giữa âm “d,v,gi” cũng như người Hà Nội phát âm lẫn các từ có phụ âm đầu “r” vậy.
Nói
thì đúng là sai, nhưng viết và hiểu thì chẳng sai đâu, đó là giọng Sài
Gòn mà, nghe là biết liền. Mà cũng chẳng biết có phải là do thật sự
người Sài Gòn không phát âm được những chữ ấy không nữa, hay là do cách
nói lẫn từ “d,v,gi” ấy là do quen miệng, thuận miệng và hợp với chất
giọng Sài Gòn..
Ví
như nói “Đi chơi dzui dzẻ hen mậy!” thì người Sài Gòn nói nó… thuận
miệng và tự nhiên hơn nhiều so với nói “Đi chơi vui vẻ hen!”. Nói là “vui vẻ” vẫn được đấy chứ nhưng cảm giác nó ngường ngượng miệng làm sao đó.
Nghe một người Sài Gòn phát âm những chữ có phụ âm "v" như "về, vui,
vườn, võng" có cảm giác sao sao ấy, không đúng là giọng Sài Gòn chút
nào...
Nhìn
lại một quãng thời gian hơn 300 năm hình thành và phát triển của Sài
Gòn từ Phiên Trấn, Gia Định Trấn, Gia Định Thành, Phiên An, Gia Định
Tỉnh…cho đến Sài Gòn, dân Sài Gòn đã là một tập hợp nhiều dân tộc sinh
sống như Việt, Hoa, Kh’mer…Các sử sách xưa chép lại, khi người Việt bắt
đầu đến Đồng Nai – Gia Định thì người Kh’mer đã sinh sống ở đây khá
đông, rồi tiếp đó là khách trú (người Hoa), và một số dân tộc láng giềng
như Malaysia, Indonesia (Java) cũng có mặt. Sự hợp tụ này dẫn đến nhiều
sự giao thoa về mặt văn hóa như đàn ông không mặc quần mà quấn sà rông,
nhà giầu quê bận bộ áo bà ba mầu trắng, làm ăn khi giao tiếp phải có
chầu
“nhậu”, cũng như những mặt khác của đời sống, trong đó dĩ nhiên phải
nói đến ngôn ngữ.
Tiếng
nói của người Sài Gòn không chỉ thuần là tiếng Việt, mà còn là sự học
hỏi, vay mượn nhiều từ ngữ của dân tộc bạn, đâm ra mang nhiều “hình ảnh”
và “màu sắc” hơn. Những từ như “lì xì, thèo lèo, xí mụi, cũ xì,cái
ki …” là tiếng mượn của khách trú, những từ như “xà quầng, mình ên…” là
tiếng của người Kh’mer. Nói riết đâm quen, dần dần những từ ngữ đó,
những tiếng nói đó được người dân Sài Gòn sử dụng một cách tự nhiên như
của mình, điều đó chẳng có gì lạ…Thêm vào đó, nó được sửa đổi nhiều cho
phù hợp với giọng Sài Gòn, thành ra có những nét đặc trưng riêng.
Vậy nói cho cùng thì người Sài Gòn cũng có những tiếng gọi là “tiếng địa phương” (local dialect !?). Những tiếng này thể hiện rõ nhất khi người Sài Gòn nói chuyện cùng người miền khác.
Nghe một người Sài Gòn nói chuyện cùng một người khác vùng, dễ dàng
nhận ra những khác biệt trong lời ăn tiếng nói giữa hai người, hai miền.
Có một số từ người Sài Gòn nói, người miền khác nghe rồi…cười vì chưa
đoán ra được ý. Điển hình như tiếng “địt”, có nghĩa là cái bụng nó sả
hơi. Cũng như khi nghe người Huế dùng một số từ lạ lạ như “o, mô, ni,
chừ, răng…” trong khi nói chuyện vậy
thôi. Khác là mấy tiếng người Sài Gòn nói, vẫn có chút gì đó nó…vui vui
tai, là lạ, ngồ ngộ làm sao.
Người
Sài Gòn nói riêng và miền Nam nói chung, có thói quen dùng từ "dạ" khi
nói chuyện, khác với người miền Bắc lại dùng từ "vâng". Để ý sẽ thấy ít có người Sài Gòn nào nói từ "vâng". Khi có ai gọi, một người Sài Gòn nói "vâng!" là trong dáng dấp của câu nói đó có giọng đùa, cười cợt.
Khi nói chuyện với người lớn hơn mình, người dưới thường đệm từ "dạ" vào mỗi câu nói. "Mày ăn cơm chưa con ? - Dạ, chưa!"; "Mới dìa/dzề hả nhóc? - Dạ, con mới!"…
Cái tiếng "dạ" đó, không biết sao trong cảm giác nghe của một người Sài
Gòn với một người Sài Gòn thấy nó "thương" lạ...dễ chịu mà gần gũi, nhẹ
nhàng mà tình cảm lắm lắm. Cảm giác nó thật riêng so với những nơi khác. Nghe một tiếng "dạ" là biết ngay tên này là dân miền Nam cái đã rồi hẳng hay...
Một
người miền khác, có thể là Bắc hoặc Trung, diễn tả một khoảng thời gian
ngắn vài ngày thì nói “Từ bữa đó đến bữa nay”, còn người Sài Gòn thì
nói “Hổm nay”, “dạo này”…người khác nghe sẽ không hiểu, vì nói chi mà
ngắn gọn ghê. (Lại phát hiện thêm một điều là người Sài Gòn hay dùng từ
“ghê” phía sau câu nói để diễn tả một sắc thái tình cảm riêng. Tiếng “ghê” đó chẳng hàm ý gì nhiều, nó mang ý nghĩa là “nhiều”, là “lắm”. Nói “Nhỏ đó xinh ghê!” nghĩa là khen cô bé đó xinh lắm vậy.)
Lại
so sánh từ “hổm nay” với “hổm rày” hay nghe ở các vùng quê Nam Bộ, cũng
một ý nghĩa như nhau, nhưng lại không hoàn toàn giống nhau. Nghe người Sài Gòn dùng một số từ “hổm rày, miết…” là người Sài Gòn bắt chước người miền sông nước vậy. Nhưng nghe vẫn không trái tai, không cảm thấy gượng, vì trong người Sài Gòn vẫn còn cái chất Nam Bộ chung mà.
Nghe một đứa con trai Sài Gòn nói về đứa bạn gái nào đó của mình xem…”Nhỏ đó xinh lắm!”, “Nhỏ đó ngoan!”…Tiếng “nhỏ” mang ý nghĩa như tiếng “cái” của người Hà Nội. Người Sài Gòn gọi “nhỏ Thuý, nhỏ Lý, nhỏ Uyên” thì cũng như “cái Thuý, cái Uyên, cái Lý” của người Hà Nội thôi.
Nói
một ai đó chậm chạp, người Sài Gòn kêu “Thằng đó làm gì mà cứ cà rề cà
rề…nhìn phát bực!” Nghe cứ như là đùa, chẳng làm câu nói nặng nề lắm. Một người lớn hơn gọi “Ê, nhóc lại nói nghe!” hay gọi người bán hàng rong “Ê, cho chén chè nhiều nhiều, tiền ít coi!”…
“Ê” là tiếng Sài Gòn đó, kiểu bắt chước Tây, coi gọi trổng không vậy mà
chẳng có ý gì đâu, có thể nói đó là thói quen trong cách nói của người
Sài Gòn. Mà người Sài Gòn cũng lạ, mua hàng gì đó, thường “quên” mất từ
“bán”, chỉ nói là “cho chén chè, cho tô phở”… “cho” ở đây là mua đó
nghen.
Nghe người Sài Gòn nói chuyện với nhau, thường bắt gặp thế này “Lấy cái tay ra coi!” “Ngon làm thử coi!” “Cho miếng coi!” “Nói nghe coi!”…
“Làm thử” thì còn “coi” được, chứ “nói” thì làm sao mà “coi” cho được
nè ? Vậy mà người Sài Gòn lại nói, từ “coi” cũng chỉ như là một từ đệm,
dân Sài Gòn nói dzậy mà.
Ngồi mà nghe người Sài Gòn nói chuyện cùng nhau thì quái lắm, lạ lắm, không ít người sẽ hỏi “mấy từ đó nghĩa là gì dzậy ta ?” – Mà “dzậy ta” cũng là một thứ “tiếng địa phương” của người Sài Gòn à. Người Sài Gòn có thói quen hay nói “Sao kỳ dzậy ta?” “Sao rồi ta?” “Được hông ta?”…Nghe như là hỏi chính mình vậy đó, mà…hổng phải dzậy đâu nghen, kiểu như là nửa hỏi người, nửa đùa đùa vậy mà.
Tiếng
Sài Gòn là thế đó, nếu bạn giả giọng Sài Gòn nói chuyện, dù có giống
cách mấy mà bỏ quên mấy tiếng đệm, mấy tiếng Sài Gòn riêng riêng này thì
đúng là… “bạn hông biết gì hết
chơn hết chọi!”. Mà giọng Sài Gòn đã thế, cách người Sài Gòn xưng hô,
gọi nhau cũng có phần mang “màu sắc” riêng.
Người Sài Gòn có cái kiểu gọi “Mày” xưng “Tao” rất “ngọt”. Một vài lần gặp nhau,nói
chuyện ý hợp tâm đầu một cái là người Saigon mày tao liền. Nếu đúng là
dân Sài Gòn, hiểu người Sài Gòn, yêu người Sài Gòn sẽ thấy cách xưng hô
ấy chẳng những không có gì là thô thiển mà còn rất ư là thân thiện và
gần gũi.
Mày-tao
là kiểu xưng hô hay thấy trong mối quan hệ bạn bè của người Sài Gòn.
Cách xưng-hô này thấy dàn trải từ đủ các mối quan hệ bạn bè; từ bạn học
giữa mấy đứa nhóc chút xíu, cho đến mấy bác mấy anh lớn lớn tuổi. Hổng
biết cái máu dân Sài Gòn nó chảy mạnh quá hay sao mà thấy mấy cách gọi
này nó...tự nhiên và dễ nói hơn là mấy từ như "cậu cậu - tớ tớ" của miền
Bắc. Nói chuyện bạn bè với nhau, thân thiết mà gọi mấy tiếng mày mày
tao tao thì nghe thật sướng, thật thoải mái tự nhiên, và khoai khoái làm
sao ấy. Gọi thế thì mới thiệt là dân Sài Gòn.
Đấy là ngang hàng, ngang vai vế mà gọi nhau, chứ còn như đám nho nhỏ mà gặp người lớn tuổi hơn, đáng bậc cha, chú thì khác.
Khi ấy “tụi nhỏ” sẽ gọi là chú, thím, cô, dì, hay bác và xưng “con”
ngọt xớt. Có vẻ như người Sài Gòn "ưa" tiếng chú, thím, dì, cô hơn; cũng
như đa phần dân miền Nam khác vậy mà. Mà có lẽ cách gọi này cũng còn tuỳ vào việc ước lượng tuổi của người đối diện. Gặp một người phụ nữ mà mình nhắm chừng tuổi nhỏ hơn mẹ mình ở nhà thì "Dì ơi dì...cho con hỏi chút...!" - còn lớn hơn thì dĩ nhiên là "Bác ơi bác..." rồi. Khi gọi một cách
thân mật có ý khuyên bảo với một em nhỏ, người Sài gòn thường nói “Nầy, chú em…”
Những tiếng mợ, thím, cậu,...
cũng tuỳ vào vai vế và người đối diện mà gọi. Có người chẳng bà con
thân thuộc gì, nhưng là bạn của ba mình, lại nhỏ tuổi hơn, thế là gọi là
chú và vợ của chú đó cứ thế gọi luôn là thím. Gọi thì gọi thế, còn xưng
thì xưng “con” chứ không phải “cháu cháu” như một số vùng khác. Cái
tiếng “con” cất lên nó tạo cho người nghe cảm giác khoảng cách giữa mình
với đứa nhỏ đang nói kia tự dưng… gần xịt lại. Nghe sao mà quen thuộc, và gần gũi đến lạ lùng. Tự dưng là thấy có cảm tình liền.
Nói tiếp chuyện xưng-hô, người Sài Gòn có kiểu gọi thế này :
Ông đó = ổng
Bà đó = bả
Anh đó = ảnh
Chị đó = chỉ
Không hiểu sao mà dấu hỏi tự nhiên cái trở nên giữ vai trò quan trọng... ngộ nghĩnh vậy nữa. Nhưng mà kêu lên nghe hay hay đúng hông? Gọi vậy mới đúng là chất Nam Bộ - Sài Gòn á nghen.
Người
Sài Gòn cũng có thói quen gọi các người trong họ theo... số. Như anh
Hai, chị Ba, thím Tư, cô Chín, dượng Bảy, mợ Năm...Mà nếu anh chị em họ
hàng đông đông, sợ gọi cùng là chị Hai, anh Ba mà hổng biết nói về ai thì dzậy nè, thêm tên người đó vào. Thành ra có cách gọi : chị Hai Lý, chị Hai Uyên, anh Ba Long, anh Ba Hùng, anh Sáu Lèo ...
Thêm
nữa, nếu mà anh chị em cùng nhà thì tiếng "anh-chị-em" đôi khi
được...giản lược mất luôn, trở thành "Hai ơi Hai, em nói nghe nè..." và
"Gì dzạ Út ?"...Tôi thích cách gọi này, đâm ra ở nhà gọi Dì Út tôi chỉ
là một tiếng Út gọn lỏn. Có chuyện nhờ là cứ "Út ơi...con nhờ chút!"
hoặc với mấy chị tôi thì "Hai ơi Hai...em nói nghe nè!".
Cách gọi này của người Sài Gòn nhiều khi làm người miền khác nghe hơi...rối.
Có lần, kể cho người bạn ở Hà Nội nghe về mấy người anh chị trong gia
đình. Ngồi kể lể "anh Hai, chị Hai, dì Hai, Út, cậu Hai, mợ Hai, chú
Ba..." một hồi cái bị kêu là hổng hiểu, xưng hô gì rối rắm quá chừng,
làm phải ngồi giải thích lại suốt một hồi...lâu.
Cách xưng hô của người Sài Gòn là vậy. Nghe là thấy đặc biệt của cả một mảnh đất miền Nam sông nước.
Cứ thế, không sang trọng, điệu đà như giọng người dân đất Bắc, cũng
chẳng trầm lắng, thanh thanh như tiếng Huế Thần Kinh. Cái giọng Sài Gòn
đi vào tai, vào lòng, vào cách cảm, và nỗi nhớ nhung của người Sài Gòn
lẫn dân miền khác bằng sự ngọt ngào, bằng cái chân chất thật thà của
truyền thống xa xưa, và bằng cả cái “chất Sài Gòn” chảy mạnh trong từng
mạch máu người dân Sài Gòn. Đi đâu, xa xa Sài Gòn, bỗng dưng nghe một
tiếng “Dạ!” cùng những tiếng “hen, nghen” lại
thấy đất Sài Gòn như đang hiện ra trước mắt với những nhớ thương…
